Nowa norma dotycząca oświetlenia miejsc pracy we wnętrzach

Wymagania dotyczące zarówno bezpośrednio parametrów oświetlenia miejsc pracy we wnętrzach jak i czynników, które wpływają na jakość tego oświetlenia, zawarte są w nowej normie, którą przyjęto w końcu roku 2011. Norma ta, opublikowana w oryginale, zastępuje poprzednią, wprowadzoną do normalizacji w roku 2004. W artykule przedstawiono wybrane zagadnienia dotyczące zmian i uzupełnień, przewidzianych w nowej normie.

Najważniejsze normy, stanowiące obecnie podstawę projektowania i oceny oświetlenia, wprowadzone do normalizacji w Polsce i UE w okresie ostatnich lat, są powtórnie przedmiotem prac Komitetu Technicznego 169 „Światło i oświetlenie” (CEN/TC169 „Light and lighting”) w Europejskiej Komisji Normalizacyjnej.

Zgodnie z informacjami, przedstawionym na stronie internetowej CEN [3], w fazie opracowywania znajdują się następujące normy:

• prCEN/TR 13201-1 – Oświetlenie dróg – Cz. 1: Wybór klas oświetlenia,
• prEN 13201 – Oświetlenie dróg – Cz. 2: Wymagania oświetleniowe,
• prEN 13201 – Oświetlenie dróg – Cz. 3: Obliczenia parametrów oświetleniowych,
• prEN 13201 – Oświetlenie dróg – Cz. 4: Metody pomiarów parametrów oświetleniowych,
• prEN 13201 – Oświetlenie dróg – Cz. 5. Wymagania dotyczące efektywności energetycznej,
• prEN 13032-4 – Światło i oświetlenie – Pomiar i prezentacja danych fotometrycznych lamp i opraw oświetleniowych – Cz. 4. Źródła i oprawy LED,
• (-) Światło dzienne w budynkach.

Zakończenie prac nad wymienionymi normami przewidziane jest na sierpień 2014 roku (tylko część prCEN/TR 13201-1 ma być wcześniej – w maju 2013 roku).

Norma – prEN 1838 – Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne, będąca obecnie w fazie zatwierdzania, powinna zostać wprowadzona we wrześniu 2013 roku.

Norma EN 12464-1 Światło i oświetlenie – Oświetlenie miejsc pracy – Cz. 1: Miejsca pracy we wnętrzach, zatwierdzona przez CEN w kwietniu 2011 roku, ma obecnie status Polskiej Normy, opublikowanej w oryginale.

Wymagania nowej normy 

Zmiany i uzupełnienia normy dotyczą głównie:

• uwzględnienia ważności oświetlenia dziennego,
• specyfikacji minimalnych poziomów oświetlenia ścian i sufitów,
• specyfikacji poziomów cylindrycznego natężenia oświetlenia oraz modelowania,
• przypisania wymaganej równomierności oświetlenia do czynności,
• zdefiniowania „pola tła” i wymagań oświetleniowych dla tej powierzchni,
• siatki punktów obliczeniowych do wyznaczania natężenia oświetlenia,
• oświetlenia przestrzeni we wnętrzu,
• nowych ograniczeń luminancji opraw stosowanych w oświetleniu stanowisk z monitorami ekranowymi.

Rozkład luminancji 

W celu uzyskania odpowiedniego rozkładu luminancji należy uwzględnić luminancje wszystkich powierzchni, zależne od współczynników odbicia i poziomu natężenia oświetlenia na tych powierzchniach. W celu uniknięcia wrażenia mroku oraz dla podniesienia poziomu adaptacji wzroku osób w budynkach korzystne jest stosowanie jasnych powierzchni, szczególnie ścian i sufitu.

W normie podano:

– zalecane współczynniki głównych powierzchni wnętrza:

• sufit od 0,7 do 0,9 (poprzednio: od 0,6 do 0,9)
• ściany od 0,5 do 0,8 (poprzednio: od 0,3 do 0,8)
• podłoga od 0,2 do 0,4 (poprzednio: od 0,1 do 0,5)

– zalecane poziomy natężenia oświetlenia:

• ściany Em > 50lx przy równomierności Uo ≥0,10
• sufit Em > 30lx przy równomierności Uo ≥0,10

– zalecane poziomy natężenia oświetlenia dla takich obiektów, jak np. biura, szkoły, szpitale, korytarze, schody:

• ściany Em > 75lx przy równomierności Uo ≥0,10
• sufit Em > 50lx przy równomierności Uo ≥0,10.

Wymagania dotyczące oświetlenia ścian i sufitu w niektórych miejscach, np. w magazynach, hutach, dworcach kolejowych, mogą być niższe.

Poziom i rozkład natężenia oświetlenia w otoczeniu miejsca pracy 

Rys. 1. Szkic pola zadania wzrokowego,  bezpośredniego otoczenia i tła

Poziom i rozkład natężenia oświetlenia w polu pracy wzrokowej oraz w bliższym i dalszym otoczeniu wpływa na wydolność wzrokową i komfort widzenia. 

W poprzednio obowiązującej normie wymagane poziomy i równomierności natężenia oświetlenia były przypisane do pola zadania wzrokowego i jego bezpośredniego otoczenia. W nowej normie wprowadzono dodatkową powierzchnię – tło, o szerokości minimum 3 m, przylegające do pola bezpośredniego otoczenia. Poglądowy szkic powierzchni uwzględnianych w obliczeniach oświetleniowych przedstawiono na rysunku 1.

Wymagania dotyczące poziomu i równomierności natężenia oświetlenia pola zadania wzrokowego, zróżnicowane zależnie od rodzaju wnętrza i zadania wzrokowego, podane są w tablicach stanowiących załącznik do normy. Przykładowy fragment takich wymagań dla obiektów edukacyjnych zawiera tabela 1.

Tabela 1. Wykaz wymagań oświetleniowych dla pomieszczeń edukacyjnych (przykładowe wartości – PN-EN 12464 Tab. 5.36)

Wymagania dotyczące zależności pomiędzy poziomami natężenia oświetlenia pola zadania wzrokowego a jego bezpośredniego otoczenia wg wymagań poprzedniej normy zestawiono w tabeli 2a, natomiast wymagania wg nowej normy – w tabeli 2b.

Tabela 2a. Związki pomiędzy natężeniem oświetlenia w polu zadania wzrokowego i w polu bezpośredniego otoczenia [1]

Tabela 2b. Związki pomiędzy natężeniem oświetlenia w polu zadania wzrokowego i w polu bezpośredniego otoczenia [2]

Natężenie oświetlenia na polu tła powinno wynosić 1/3 poziomu natężenia oświetlenia na polu bezpośredniego otoczenia pola zadania wzrokowego.

Równomierności natężenia oświetlenia rozpatrywanych powierzchni powinny spełniać następujące wymagania:

• dla pola bezpośredniego otoczenia pola zadania: U ≥ 0,40
• dla pola tła: U ≥ 0,10

W przypadkach, gdy wielkość i/lub lokalizacja miejsc pracy jest nieznana należy:

• całą powierzchnię potraktować jak pole zadania i oświetlić zgodnie z przyjętymi przez projektanta założeniami,
• równomierność oświetlenia dostosować do wymagania U ≥ 0,40
• po ustaleniu lokalizacji przeprojektować oświetlenie.